گلی که فقط در ایران می روید - عینک بانوان

به گزارش عینک بانوان، سوسن چلچراغ یا لیلیوم لدبوری، گل منحصربه فردی است که به طور گسترده، تنها در ایران و روستای داماش می روید.

سوسن یا لیلیوم (Lilium)، گلی نادر از سرده گیاهان گلدار چند ساله و از تیره سوسنیان است که بیش از 60 نوع دارد. سوسن چراغ، سوسن چلچراغ یا سوسن سفید با نام علمی Lilium ledebourii، از گونه های منحصربه فرد سوسن به شمار می رود که تنها در ایران و استان گیلان یافت می شود. روستای داماش، خاستگاه اصلی این گیاه است؛ اما به صورت پراکنده، در نقاط دیگری از گیلان و مازندران چون روستاهای اطراف رستم آباد، ارتفاعات پلهم جان رامسر، تیلاکنار، خرماچال و ارتفاعات منطقه بندپی شرقی و نیز بخش هایی از منطقه ها شمال غربی ایران چون شهرستان نمین در اردبیل و بعلاوه، بخش کوچکی از جمهوری آذربایجان (شهرستان لنکران) به چشم می خورد.

سوسن چلچراغ از گونه های رو به انقراض سوسن است که به دوره چهارم زمین شناسی تعلق دارد. گفته می شود که نام چراغ یا چلچراغ را از این جهت بر آن نهاده اند که شب هنگام، نورافشانی می نماید. مدعیان این نظریه بر این عقیده اند که پرچم های گیاه به علت وجود مواد فلورسانس (خاصیت نورتابی یا شب تابی)، قابلیت بازتابش نور دارند. عده ای دیگر معتقدند که وجه تسمیه سوسن چلچراغ به شکل گلبرگ های رو به پایین و پرچم های آویزان آن بر می شود؛ در واقع، ظاهر این گل، بیننده را به یاد چلچراغ می اندازد.

نخستین بار در سال 1354 خورشیدی، یک گیاه شناس آلمانی به نام کارل فردریش فون لدبور (Carl Friedrich von Ledebour)، سوسن چلچراغ را در ارتفاعات رودبار، شناسایی و به دولت ایران معرفی کرد. به پاس این خدمت، نام علمی گیاه را لیلیوم لدبوری (Lilium ledebourii) گذاشتند و در سال 1355 خورشیدی، در لیست آثار ملی ایران (در گروه آثار زیست محیطی ملی کشور) به ثبت رساندند. بر این اساس، سوسن چلچراغ، تنها گونه ای از گل های اندمیک به شمار میرود که به عنوان اثر ملی ثبت شده است.

گل سوسن چلچراغ، معمولا بین 50 تا 150 سانتی متر ارتفاع دارد و بین چهار تا 10 گل در هر بوته آن دیده می شود؛ اما نمونه هایی از آن نیز وجود دارد که بیش از 15 گل می دهد. مدت گل دهی این گیاه نیز بسیار کوتاه و حدود دو ماه است؛ اواخر بهار و اوایل تابستان، یعنی در فاصله خرداد تا اواسط تیر، شاهد گل دهی سوسن چلچراغ خواهید بود. هفته اول تیر ماه را برترین زمان برای تماشای گل سوسن چلچراغ می دانند؛ هرچند که این زمان نسبی است و بر اساس شرایط آب و هوایی، می تواند کمی تغییر کند. این گل بومی خاص، اغلب در ارتفاعات بالای 2,000 متر می روید و فرم واژگون و گلبرگ های سفید و زیبای آن، چشم هر بیننده ای را خیره می نماید.

رنگ گلبرگ های سوسن چراغ معمولا سفید است و هرچه به سمت پایه پیش می رود، رگه هایی از رنگ سبز نیز به سفید اضافه می شود. دانه های بنفش رنگ روی گلبرگ ها نیز عطر متمایز گیاه را در فضا منتشر می نمایند.

زیستگاه اصلی گل سوسن چلچراغ، در ارتفاعات البرز و روستای داماش از توابع شهرستان رودبار گیلان واقع شده است. محدوده وسیعی از این منطقه، به بستر پرورش گل سوسن سفید ایرانی تعلق دارد؛ وسعتی در حدود چهار هکتار که به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی گل سوسن چراغ شناخته می شود؛ با این حال، خطر انقراض در کمین سوسن چراغ است و علل گوناگونی از عوامل انسانی تا فیزیولوژی گیاه، زندگی سوسن منحصربه فرد ایرانی را به شدت تهدید می نماید. چرای بی رویه دام را از جمله مهم ترین عوامل انقراض سوسن چلچراغ می دانند. از سوی دیگر، سوسن سفید به شدت تکثیر گریز است و این امر، حفظ این گیاه را با مشکل روبه رو می نماید.

سوسن ایرانی زیبا و نادر، گیاه بسیار حساسی است که تنها یک بار در سال، گل می دهد و این موضوع، علاقه مندان به محیط زیست و گردشگران بسیاری را برای تماشای این گل منحصربه فرد، راهی داماش گیلان می نماید. در واقع، هر ساله جشنواره ای به مناسبت رویش گل سوسن چلچراغ در منطقه داماش برگزار می شود و مردم بومی، باپوشیدن لباس سنتی، اجرای موسیقی محلی، پایکوبی و آواز و انواع بازی های بومی و محلی، ضمن پذیرایی از مهمانان، به گل نشستن سوسن ایرانی را جشن می گیرند.

چنانچه از اهالی داماش هستید یا سفری به این منطقه داشتید و سوسن چلچراغ را از نزدیک دیده اید، از شما دعوت می کنیم تا نگاه، نظر، اطلاعات یا تجربیات خود را با عینک بانوان و کاربران آن به اشتراک بگذارید.